Τα αποτελεσματα του 7ου Πανελληνιου Διαγωνισμου Ανοικτων Τεχνολογιων στην Εκπαιδευση
Μάθε για το ελεύθερο λογισμικό!
freedom

MyData

Ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων για δημοκρατία και ψηφιακή κυριαρχία

Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Από τη μία πλευρά χρειάζεται να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, από την άλλη οφείλει να προστατεύσει τα δικαιώματα των πολιτών και την ψηφιακή της κυριαρχία. Ο νέος οδικός χάρτης της κοινότητας MyData για την Ευρώπη προτείνει μια καθαρή απάντηση σε αυτό το δίλημμα: ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων, όχι ως σύνθημα, αλλά ως σύνολο πρακτικών εργαλείων που ενδυναμώνουν τα άτομα, βελτιώνουν την ποιότητα των δεδομένων και χτίζουν εμπιστοσύνη στα ψηφιακά οικοσυστήματα.(MyData)

Σε αυτό το πλαίσιο, οι προτάσεις της ΕΕΛΛΑΚ για την τεχνητή νοημοσύνη και τη δημοκρατία λειτουργούν συμπληρωματικά, προτείνοντας συγκεκριμένες εγγυήσεις για μια ανοιχτή κοινωνία και ένα δημόσιο που βασίζεται σε ανοιχτές τεχνολογίες.(opengov.ellak.gr)

Ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων στην πράξη

Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Δεδομένα μιλά για ανθρωποκεντρική προσέγγιση, όμως συχνά αυτό μένει σε επίπεδο ρητορικής. Η προσέγγιση MyData το κάνει συγκεκριμένο: ο άνθρωπος αποκτά ουσιαστικό έλεγχο στα δεδομένα που τον αφορούν, μέσα από σαφείς αρχές διαφάνειας, φορητότητας, δυνατότητας ανάκλησης συναίνεσης και διαλειτουργικότητας.(MyData) Τα δεδομένα δεν αντιμετωπίζονται ως ιδιοκτησία μεγάλων πλατφορμών, αλλά ως κοινός πόρος που πρέπει να ωφελεί άτομα, επιχειρήσεις και κοινωνία. Ο ελληνικός κόμβος MyData, με την υποστήριξη της ΕΕΛΛΑΚ, έχει ήδη αναδείξει τη σημασία των ανοιχτών οικοσυστημάτων, των συλλογικοτήτων δεδομένων και των data spaces ως εργαλείων δημοκρατικής κυριότητας πάνω στα δεδομένα.(mydata.ellak.gr)

Στον οδικό χάρτη της MyData για την Ευρώπη, η ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα. Η ενδυνάμωση των πολιτών να μεταφέρουν τα δεδομένα τους μεταξύ υπηρεσιών, η χρήση διαφανών διαμεσολαβητών δεδομένων και η υιοθέτηση ανοικτών προτύπων δημιουργούν μια αγορά όπου οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να καινοτομήσουν χωρίς να είναι όμηροι των κλειστών σιλό των μεγάλων πλατφορμών.(MyData) Παράλληλα, η ενσωμάτωση της προστασίας δεδομένων στον σχεδιασμό των συστημάτων μειώνει το κόστος συμμόρφωσης και μετατρέπει τη συμμόρφωση από «βάρος» σε πλεονέκτημα εμπιστοσύνης. Έτσι, τα δικαιώματα των πολιτών δεν είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη, αλλά προϋπόθεση για μια βιώσιμη και δίκαιη οικονομία δεδομένων.

Τεχνητή νοημοσύνη, δημοκρατία και ψηφιακή κυριαρχία

Η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιεί τεράστιους όγκους δεδομένων και επομένως αποτελεί πεδίο όπου η ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση κρίνεται στην πράξη. Η ΕΕΛΛΑΚ, στο κείμενο «Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία: Κίνδυνοι, Ευκαιρίες και Αναγκαίες Εγγυήσεις για μια Ανοιχτή Κοινωνία», αναδεικνύει τους δημοκρατικούς κινδύνους: παραπληροφόρηση, deepfakes, αδιαφανή συστήματα λήψης αποφάσεων που μπορούν να αναπαράγουν ανισότητες και να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.(opengov.ellak.gr) Ταυτόχρονα όμως δείχνει και πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει τη δημοκρατία, όταν χρησιμοποιείται για διαφάνεια, συμμετοχή και καλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και στην πληροφόρηση.

Κρίσιμο σημείο, τόσο για τη δημοκρατία όσο και για την ψηφιακή κυριαρχία, είναι ποιος ελέγχει τα μοντέλα και τα δεδομένα. Η ΕΕΛΛΑΚ προτείνει ρητά δημόσια και ανοιχτή τεχνητή νοημοσύνη, με παράδειγμα το Apertus AI, ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο ανοιχτού κώδικα, με ανοιχτά βάρη και τεκμηρίωση, που μπορεί να φιλοξενείται σε ευρωπαϊκές υποδομές και να προσαρμόζεται σε εθνικές ανάγκες.(opengov.ellak.gr) Ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει ως κοινή δημόσια υποδομή, πάνω στην οποία χτίζονται υπηρεσίες προς τους πολίτες, χωρίς διαρροή ευαίσθητων δεδομένων σε κλειστές πλατφόρμες εκτός ευρωπαϊκής δικαιοδοσίας. Εδώ η λογική MyData για προσωπική κυριαρχία στα δεδομένα συναντά την πολιτική πρόταση της ΕΕΛΛΑΚ για ψηφιακή ανεξαρτησία της Ευρώπης.(opengov.ellak.gr)

Από τον ευρωπαϊκό οδικό χάρτη σε ελληνικές πολιτικές

Ο οδικός χάρτης της MyData προτείνει πέντε στρατηγικές κατευθύνσεις για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από τα κίνητρα για ανθρωποκεντρικές υπηρεσίες μέχρι μια διεθνή στρατηγική που εξάγει ευρωπαϊκές αξίες μέσα από συμφωνίες για τα δεδομένα και την τεχνητή νοημοσύνη.(MyData) Για την Ελλάδα, αυτές οι κατευθύνσεις μπορούν να μεταφραστούν σε πολύ συγκεκριμένες πολιτικές: δημόσιες προμήθειες που προτεραιοποιούν υπηρεσίες και υποδομές με πραγματική φορητότητα δεδομένων, διαφάνεια και σεβασμό στα δικαιώματα, ενιαίο πλαίσιο διακυβέρνησης αλγορίθμων και υποχρέωση καταγραφής όλων των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν δημόσιοι φορείς.(opengov.ellak.gr)

Παράλληλα, μια εθνική στρατηγική για ανθρωποκεντρικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να στηριχθεί σε τρεις πυλώνες. Πρώτον, δημιουργία υποδομών προσωπικής κυριαρχίας όπως προσωπικά αποθετήρια δεδομένων και πορτοφόλια ταυτότητας, που θα συνεργάζονται με ευρωπαϊκούς χώρους δεδομένων και θα δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να μοιράζονται τα δεδομένα τους με όρους που οι ίδιοι ορίζουν.(MyData) Δεύτερον, συστηματική επένδυση σε ανοιχτές λύσεις τεχνητής νοημοσύνης, σε συνεργασία με ερευνητικά κέντρα και κοινότητες ανοιχτού λογισμικού, ώστε το Δημόσιο να μην εξαρτάται από έναν προμηθευτή, αλλά να οικοδομεί συλλογικά γνώση και εργαλεία.(opengov.ellak.gr) Τρίτον, δημοκρατική διακυβέρνηση: συμμετοχή πολιτών, οργανώσεων και κοινοτήτων στα κριτήρια σχεδιασμού, αξιολόγησης και ελέγχου των συστημάτων, ώστε η έννοια της ανθρωποκεντρικότητας να παραμείνει ζωντανή και ουσιαστική και να μην γίνει ένα ακόμα κενό σύνθημα.

—

Πηγή άρθρου: mydata.org

Από τα δεδομένα ως πρώτη ύλη στα δεδομένα ως δικαίωμα

MyData.org

Τα δεδομένα συχνά αντιμετωπίζονται ως «νέο πετρέλαιο» για την οικονομία. Η προσέγγιση MyData.org προτείνει μια διαφορετική αφετηρία: το άτομο, τα δικαιώματά του και τη δυνατότητά του να αυτοκαθορίζει πώς χρησιμοποιούνται τα προσωπικά του δεδομένα. Αντί η συζήτηση να περιστρέφεται μόνο γύρω από την ιδιοκτησία και την εμπορική εκμετάλλευση από πλατφόρμες ή κράτη, το MyData.org μιλά για αυτοδιάθεση, έλεγχο και ουσιαστική συμμετοχή. Το άτομο δεν είναι απλώς «υποκείμενο δεδομένων» που υπογράφει ένα ακόμη «συμφωνώ», αλλά ενεργός φορέας δικαιωμάτων που μπορεί να οργανώνεται συλλογικά, να διαπραγματεύεται όρους και να διεκδικεί οφέλη.

Αυτό το ανθρωποκεντρικό πλαίσιο βρίσκεται στον πυρήνα των προτάσεων της ΕΕΛΛΑΚ για την οικονομία των δεδομένων. Αν δεν ενσωματωθεί στην πράξη, υπάρχει ο κίνδυνος οι ευρωπαϊκές πολιτικές για data spaces και data cooperatives να καταλήξουν σε μια ακόμη τεχνική ατζέντα, όπου τα υποκείμενα των δεδομένων μένουν θεατές και η αξία κατευθύνεται κυρίως σε μεγάλες εταιρείες και κλειστά οικοσυστήματα.

Data spaces με ενσωματωμένο τον ανθρώπινο παράγοντα

Τα ευρωπαϊκά data spaces, ως θεματικά οικοσυστήματα για την υγεία, την κινητικότητα, την ενέργεια, τις δεξιότητες, κλπ, υπόσχονται ασφαλή και διαλειτουργική ανταλλαγή δεδομένων. Η προσέγγιση MyData.org θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα: πού ακριβώς βρίσκεται ο άνθρωπος σε αυτή την αρχιτεκτονική. Τα δικαιώματα πρόσβασης, φορητότητας, συγκατάθεσης και κοινοχρησίας δεν αρκεί να υπάρχουν στο νομικό κείμενο, πρέπει να είναι υλοποιήσιμα, κατανοητά και χρησιμοποιήσιμα από τους ίδιους τους πολίτες.

Γι’ αυτό προτείνεται η ύπαρξη “human centric intermediaries”, όπως οι MyData Operators, που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι εμπιστοσύνης. Αυτοί οι φορείς εκπροσωπούν πρακτικά το άτομο μέσα στα data spaces, αναλαμβάνοντας τη διαχείριση της συγκατάθεσης, των προφίλ, των πολιτικών πρόσβασης και των προτιμήσεων χρήσης. Έτσι, τα data spaces δεν είναι μόνο υποδομές για μεγάλους παρόχους δεδομένων, αλλά και χώρος όπου τα δικαιώματα που κατοχυρώνουν ο GDPR, ο Data Governance Act και ο Data Act μπορούν να ασκηθούν στην καθημερινότητα.

Data cooperatives ως συνεταιρισμοί δεδομένων

Οι data cooperatives, στη λογική MyData.org, δεν είναι απλώς πλατφόρμες διαμοιρασμού δεδομένων. Είναι συλλογικοί φορείς όπου τα μέλη συνκατέχουν, συνδιαχειρίζονται και συναποφασίζουν για τη χρήση των δεδομένων τους, με βάση κλασικές συνεταιριστικές αρχές όπως ο δημοκρατικός έλεγχος, η συμμετοχή και η μέριμνα για την κοινότητα. Η αξία εδώ δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και κοινωνική και γνωσιακή.

Ένας συνεταιρισμός ασθενών σε έναν χώρο δεδομένων υγείας, για παράδειγμα, δεν διαπραγματεύεται μόνο πιθανές αποζημιώσεις ή εκπτώσεις σε υπηρεσίες, αλλά και όρους διαφάνειας, έρευνας, επανάχρησης δεδομένων για το δημόσιο συμφέρον. Οι αγρότες σε έναν χώρο αγροτικών δεδομένων μπορούν να συναποφασίζουν πώς θα χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα καλλιεργειών, και από ποιους, ώστε να ενισχύεται η βιωσιμότητα και όχι μόνο η βραχυπρόθεσμη κερδοφορία. Η ΕΕΛΛΑΚ υπογραμμίζει ότι τέτοια σχήματα πρέπει να βασίζονται σε ανοιχτά πρότυπα και λογισμικό, ώστε να αποφεύγονται νέες ψηφιακές εξαρτήσεις και να ενισχύεται η ευρωπαϊκή ψηφιακή κυριαρχία.

Data unions και συλλογική διαπραγμάτευση στην πράξη

Σε αντιδιαστολή με τα cooperatives που δίνουν έμφαση στην εσωτερική διακυβέρνηση και τον επιμερισμό της αξίας, τα data unions εστιάζουν περισσότερο στη συλλογική διαπραγματευτική ισχύ προς τα έξω. Πρόκειται για σχήματα που διαμορφώνουν συλλογικούς όρους αποζημίωσης, προστασίας προσωπικών δεδομένων και χρήσης, λειτουργώντας ως ανάλογο συνδικάτου στην οικονομία των δεδομένων.

Στο πλαίσιο MyData.org, τα data unions συνδέονται με υπάρχουσες δομές όπως εργατικά σωματεία ή ενώσεις καταναλωτών. Για παράδειγμα, εργαζόμενοι στην οικονομία πλατφορμών μπορούν να ενώσουν τα δεδομένα τους για να αποκαλύψουν μοτίβα αλγοριθμικής διαχείρισης, αδικίες σε αμοιβές ή διακρίσεις. Οι καταναλωτές μπορούν να απαιτήσουν συλλογικά καλύτερους όρους ιδιωτικότητας και πιο δίκαιη χρήση καταναλωτικών δεδομένων. Έτσι τα δεδομένα γίνονται εργαλείο εργασιακών, κοινωνικών και ηθικών διεκδικήσεων, όχι απλώς τεχνικό αντικείμενο.

Προς ένα οικοσύστημα ανθρώπινης και δημοκρατικής διακυβέρνησης δεδομένων

Η βασική πρόταση του MyData.org και των παρεμβάσεων της ΕΕΛΛΑΚ είναι ότι μια ανθρώπινη και δημοκρατική οικονομία δεδομένων δεν μπορεί να στηριχθεί ούτε αποκλειστικά στην ατομική συναίνεση, ούτε σε έναν κεντρικό κρατικό ή αγοραίο έλεγχο. Χρειάζεται ένα οικοσύστημα από αλληλοσυμπληρούμενες δομές: data spaces με σαφές νομικό και τεχνικό πλαίσιο, ανθρωποκεντρικούς θεσμούς, συνεταιρισμούς και ενώσεις δεδομένων, αλλά και ισχυρούς δημόσιους θεσμούς και κοινωνία των πολιτών που συμμετέχει ενεργά.

Μια πολιτική δεδομένων που περιορίζεται στη συμμόρφωση και τον έλεγχο χάνει την ευκαιρία να δημιουργήσει αξία για τους ανθρώπους. Αντίθετα, μια αρχιτεκτονική εμπνευσμένη από τις αρχές MyData.org μπορεί να μετατρέψει τα δεδομένα σε υποδομή δημοκρατικού μετασχηματισμού, όπου ο άνθρωπος δεν είναι απλώς αντικείμενο επεξεργασίας, αλλά συμμέτοχος στη λήψη αποφάσεων, στην προστασία και στη δίκαιη κατανομή της αξίας.

—

Βασικές πηγές για αυτό το άρθρο:

  1. MyData White Paper 2020 mydata.org
  2. MyData in Motion: Evolving Empowerment for 2025 and Beyond mydata.org
  3. European Strategy for Data – Staff Working Document on Data Spaces digital-strategy.ec.europa.eu
  4. Practical Data Governance Solutions Report – Project Liberty projectliberty.io
  5. MIT Digital Governance: Human-Centric Data Intermediation dspace.mit.edu

Data Spaces, Data Cooperatives και MyDataΠρος μια ανθρώπινη και δημοκρατική οικονομία δεδομένων

Data spaces: ψηφιακές υποδομές με κανόνες, και ρίσκα

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξελίσσεται μια βαθιά μεταρρύθμιση για το πώς συλλέγουμε, μοιραζόμαστε και αξιοποιούμε τα δεδομένα. Κεντρικό εργαλείο αυτής της στρατηγικής είναι τα data spaces, οι θεματικοί «χώροι δεδομένων» για την υγεία, την ενέργεια, τις μεταφορές, τις πόλεις, τη δημόσια διοίκηση. Πρόκειται για ψηφιακές υποδομές που ορίζουν κοινά πρότυπα, κανόνες διακυβέρνησης και μηχανισμούς διαλειτουργικότητας, ώστε δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς να ανταλλάσσουν δεδομένα με ασφάλεια και συμβατότητα με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας δεδομένων.

Συχνά τα παρουσιάζουμε σαν κάτι ανάλογο με τις δημόσιες υποδομές μεταφοράς, αλλά για πληροφορία. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη: τα data spaces δεν είναι απαραίτητα ανοικτά. Στις περισσότερες περιπτώσεις λειτουργούν ως «walled gardens», περιφραγμένα οικοσυστήματα όπου οι συμμετέχοντες συναποφασίζουν (ή σε κάποιες περιπτώσεις οι ισχυρότεροι επιβάλλουν) το κανονιστικό πλαίσιο ανταλλαγής δεδομένων. Αυτό από τη μία πλευρά επιτρέπει εξειδίκευση ανά κλάδο, από την άλλη όμως δημιουργεί σημαντικές πολυπλοκότητες: πώς καθαρίζονται τα δικαιώματα πρόσβασης και επανάχρησης, πώς μεταφέρονται δεδομένα και υποχρεώσεις από έναν χώρο δεδομένων σε άλλον, ποιος είναι λογοδοτεί όταν κάτι πάει στραβά. Χρειάζονται σοβαρή θεσμική και τεχνική υποδομή ώστε αυτή η «ομοσπονδία» data spaces να λειτουργεί πραγματικά προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος και όχι ως μια νέα μορφή κλειστών αγορών.

Data cooperatives και data unions: συλλογική διαχείριση και εργατικά δικαιώματα

Στην ίδια στρατηγική, ο Κανονισμός για τη Διακυβέρνηση Δεδομένων (Data Governance Act) εισάγει τους data cooperatives, συνεταιριστικές δομές που επιτρέπουν σε πολίτες, μικρές επιχειρήσεις και οργανισμούς να ενώνουν τις δυνάμεις τους γύρω από τη διαχείριση των δεδομένων τους. Οι data cooperatives λειτουργούν ως αξιόπιστοι ενδιάμεσοι: βοηθούν τα μέλη τους να μοιράζονται δεδομένα με δίκαιους όρους, να καταλαβαίνουν τι συμβαίνει με τα ψηφιακά ίχνη τους και να συμμετέχουν στα οφέλη που παράγονται.

Παράλληλα, αναδύεται μια πιο «αγωνιστική» διάσταση: τα εργατικά data unions και data trusts που αξιοποιούν τα δικαιώματα πρόσβασης στα δεδομένα (όπως κατοχυρώνονται στον GDPR) ως εργαλείο συλλογικής διεκδίκησης. Οι οδηγοί της Uber στη Γενεύη, με τη στήριξη της PersonalData.IO, ζήτησαν μαζικά πρόσβαση στα δεδομένα τους για να αποκαλύψουν τον πραγματικό χρόνο εργασίας που κατέγραφαν οι αλγόριθμοι. Στη Βρετανία, το Worker Info Exchange συγκροτεί μια συλλογική «δεξαμενή» δεδομένων οδηγών που χρησιμοποιείται σε διαπραγματεύσεις και δικαστικές προσφυγές. Δικαστήρια στην Ολλανδία υποχρέωσαν την Uber να αποκαλύψει δεδομένα που χρησιμοποιούνται για απολύσεις και αξιολογήσεις, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα των εργαζομένων σε διαφάνεια απέναντι στην αλγοριθμική διοίκηση.

Με αυτή την έννοια, τα data cooperatives και τα εργατικά data unions μεταφέρουν την ατζέντα από το «δεδομένα ως πρώτη ύλη για την καινοτομία» στο «δεδομένα ως βάση για δημοκρατικό έλεγχο και συλλογική ισχύ». Δεν είναι μόνο τεχνικά εργαλεία, αλλά θεσμοί που μπορούν να αποκαταστήσουν μέρος της ανισορροπίας δύναμης στην οικονομία πλατφορμών.

Το φινλανδικό παράδειγμα και ο ρόλος της MyData

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα εφαρμογής της ευρωπαϊκής στρατηγικής είναι η Data Spaces Alliance Finland. Πρόκειται για μια συμμαχία 22 φορέων – από δημόσιους οργανισμούς και ερευνητικά κέντρα, μέχρι επιχειρήσεις τεχνολογίας και την ίδια τη MyData Global – που συνεργάζονται για την επιτάχυνση της ανάπτυξης data spaces στη Φινλανδία. Στόχος τους είναι να ενισχύσουν την φινλανδική οικονομία δεδομένων, να δοκιμάσουν στην πράξη λύσεις διαλειτουργικότητας και να συνδεθούν αποτελεσματικά με τα πανευρωπαϊκά δίκτυα.

Η συμμετοχή της MyData Global είναι κρίσιμη, γιατί φέρνει στο κέντρο το ανθρώπινο πρόσωπο των data spaces. Η έννοια της MyData μιλά για αυτοδιάθεση πάνω στα προσωπικά δεδομένα, για μοντέλα όπου ο άνθρωπος δεν είναι μόνο «πηγή» ή «πρώτη ύλη», αλλά υποκείμενο με δικαιώματα, επιλογές και προσδοκία οφέλους. Καθώς οι χώροι δεδομένων όλο και περισσότερο επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα (δεξιότητες, κινητικότητα, υγεία, κατανάλωση), ο κίνδυνος να γίνουν απλώς νέες πλατφόρμες συγκέντρωσης εξουσίας είναι υπαρκτός. Η φινλανδική εμπειρία δείχνει ότι μπορεί να υπάρξει άλλος δρόμος: συμμαχίες όπου ο σχεδιασμός data spaces συνδέεται από την αρχή με ανθρώποκεντρικές αρχές, ανοιχτά πρότυπα και δυνατά οικοσυστήματα συμμετοχής.

Ευκαιρίες και προκλήσεις για μια δημοκρατική οικονομία δεδομένων

Τα data spaces, οι data cooperatives και οι εργατικές πρωτοβουλίες γύρω από τα δεδομένα συνθέτουν ένα παζλ που αφορά άμεσα και την Ελλάδα. Από τη μία πλευρά, ανοίγουν σημαντικές δυνατότητες: καλύτερη χρήση δεδομένων στο ΕΣΥ, στην κλιματική πολιτική, στις μεταφορές, στη δημόσια διοίκηση· δυνατότητα για νέες υπηρεσίες Τεχνητής Νοημοσύνης που βασίζονται σε ευρωπαϊκές υποδομές και όχι σε καθαρά ιδιωτικές πλατφόρμες εκτός ΕΕ· νέες μορφές συλλογικής οργάνωσης εργαζομένων και πολιτών γύρω από τα ψηφιακά τους δικαιώματα. Από την άλλη πλευρά, αν αυτά τα σχήματα σχεδιαστούν χωρίς διαφάνεια, χωρίς συμμετοχή και χωρίς προτεραιότητα σε ανοιχτά πρότυπα, κινδυνεύουμε απλώς να μεταφέρουμε την εξάρτηση από μια γενιά κλειστών οικοσυστημάτων σε μια νέα.

Για την κοινότητα του MyData και για πρωτοβουλίες ανοιχτών δεδομένων στην Ελλάδα, το στοίχημα είναι διπλό: αφενός να συμμετέχουμε ενεργά σε ευρωπαϊκά εγχειρήματα όπως τα data spaces, διεκδικώντας ανθρωποκεντρική και δημοκρατική διακυβέρνηση· αφετέρου να στηρίξουμε τη δημιουργία εγχώριων data cooperatives, εργατικών data trusts και άλλων σχημάτων όπου οι ίδιοι οι πολίτες και οι εργαζόμενοι έχουν λόγο στη χρήση των δεδομένων τους. Μόνο έτσι η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα θα ξεφύγει από το επίπεδο των τεχνικών υποδομών και θα γίνει πραγματικά εργαλείο για μία δημοκρατική, δίκαιη και ανθρώπινη ψηφιακή οικονομία.

—

Πηγή άρθρου: mydata.org

MyData 2023: Για μια Δίκαιη, Βιώσιμη και Ευημερούσα Ψηφιακή Κοινωνία

Ζούμε σε ένα κόσμο όπου λόγω των τεχνολογικών εφαρμογών, τα προσωπικά δεδομένα βρίσκονται παντού. Σκεφτείτε για μια στιγμή πόσα προσωπικά μας δεδομένα δημιουργούνται κάθε φορά που παίζουμε με εφαρμογές στο κινητό τηλέφωνο, αγοράζουμε προιόντα και υπηρεσίες με κάρτα, χρησιμοποιούμε ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες στο gov.gr, αλληλεπιδρούμε με κάθε είδους περιεχόμενο στα κοινωνικά δίκτυα, μετακινούμαστε με δημόσια και ιδιωτικά μέσα μεταφοράς, καταναλώνουμε ενέργεια, χρησιμοποιούμε χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες, παρακολουθούμε σεμινάρια κλπ.

Η παγκόσμια οικονομία στην 4η βιομηχανική επανάσταση κινείται από τα δεδομένα και τις τεχνολογίες που δημιουργούν αξίες και υπεραξίες γύρω από αυτά. Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών ΕΕΛΛΑΚ, έχοντας από το 2022 συμπεριλάβει στο στρατηγικό του σχέδιο την ανάπτυξη δράσεων “ώστε να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των ανισορροπιών ισχύος μεταξύ των υποκειμένων των δεδομένων και των οντοτήτων που τα κατέχουν και τα χρησιμοποιούν” και ως μέλος της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας MyData, βρέθηκε το διήμερο 31 Μαίου με 1 Ιουνίου 2023 σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον συνέδριο στο Ελσίνκι.

Το μότο της πρωτοβουλίας MyData είναι η ανθρωποκεντρική προσέγγιση στα προσωπικά δεδομένα. Το μήνυμα του φετινού συνεδρίου είναι ότι για να έχουμε μια Δίκαιη, Βιώσιμη, Ευημερούσα Ψηφιακή Κοινωνία χρειαζόμαστε περισσότερες πρακτικές δράσεις και πρωτοβουλίες να την τοποθετούν στο επίκεντρο ώστε οι άνθρωποι να αποκομίζουν αξία από τα προσωπικά τους δεδομένα και παράλληλα να θέτουν και εκείνοι την ατζέντα για τη χρήση τους.

Σε ένα κόσμο απρόβλεπτο, οι αρχές και έννοιες του MyData για ανοιχτά οικοσυστήματα, ψηφιακά ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιοσύνη, βιωσιμότητα, εμπιστοσύνη, ανθρωποκεντρικό έλεγχο, ενημέρωση και δεδομενικές δεξιότητες, διαφάνεια και λογοδοσία, φορητότητα δεδομένων, πολλαπλότητα και συμπερίληψη αποκτούν πρόσθετη σημασία καθώς τέμνονται με τεράστιες συζητήσεις για θέματα όπως:

  • Η τεχνητή νοημοσύνη
  • Η οικονομική ανισότητα
  • Οι Big Tech και το μέλλον της δημοκρατίας
  • Η κλιματική αλλαγή
  • Ο COVID 19 και οι πανδημίες του μέλλοντος
  • Η κοινωνική δικαιοσύνη
  • Η παγκόσμια γεωπολιτική

Ας καταγράψουμε μερικά σημεία από ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις που κέρδισαν την προσοχή μας:

Ο Boris Otto, διευθυντής της Fraunhofer, παρουσίασε το Data Spaces Support Center, το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του προγράμματος “Ψηφιακή Ευρώπη” και απευθύνεται στο δημόσιο τομέα και σε εταιρείες που επιθυμούν να δημιουργήσουν χώρους δεδομένων.

Η Suzan Hourieh Lindberg, διευθύντρια της Perspectivo, παρουσιάζοντας εμπειρικά δεδομένα από έρευνες που διεξάγουν τόνισε ότι η προοδευτικότητα έγκειται στην ικανότητα να λαμβάνει κανείς υπόψη τις οπτικές των άλλων. Μας έδειξε πως “στο ταξίδι μας προς την πρόοδο οι άνθρωποι παραμένουν η σταθερά, ενώ εργαλεία όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η τεχνολογία είναι μεταβλητές. Αυτές οι μεταβλητές θα πρέπει να διαμορφώνονται έτσι ώστε να ενισχύουν τις ανθρώπινες ικανότητές μας και όχι να απαιτούν από τους ανθρώπους να προσαρμόζονται. Η εξίσωση της προόδου σχεδιάζει προϊόντα που ανταποκρίνονται στην ανθρώπινη σταθερά.”

Ο Paul-Olivier Dehaye, διευθυντής της Hestia.ai, μας έδειξε πως οι εργαζόμενοι σε πλατφόρμες, όπως π.χ οι οδηγοί UBER στη Γενεύη, μπορούν να ανακτήσουν τον τεράστιο όγκο δεδομένων που παράγουν κατά την εργασία τους, να κατανοήσουν πως λειτουργεί ο αλγόριθμος, να βελτιστοποιήσουν την εργασία τους και να διεκδικήσουν καλύτερα εργασιακά δικαιώματα σε τοπικό επίπεδο.

Η Tiina Härkönen, εμπειρογνώμονας του Ιδρύματος Sitra, αναφέρθηκε στην έκθεση DigiPower η οποία μας βοηθά να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς και τη φύση της Ψηφιακής Εξουσίας. Με στόχο τη βελτίωση της κατάστασης και την παροχή μεγαλύτερης διαπραγματευτικής δύναμης στα άτομα, η έκθεση υπογραμμίζει τη χρησιμότητα ενός νέου μοντέλου συμμαχίας των ατόμων: τις συλλογικότητες δεδομένων (Data Collectives), ενός εργαλείου για τη χρήση δεδομένων με στόχο τη δημοκρατική συμμετοχή και διακυβέρνηση.

Ο Matt Prewitt, πρόεδρος της Radicalxchange, μίλησε για τη δυναμική που μπορούν να προσδώσουν σε μια νέα πολιτική οικονομία των δεδομένων οι Συνασπισμοί Δεδομένων (Data Coalitions). Πρόκειται για μια ενδιάμεση στρατηγική αντιμετώπισης παθογενειών που αναπτύσσονται τόσο όταν τα δεδομένα βρίσκονται κλειστά σε σιλό (20% των μαστογραφιών αποτυγχάνουν να διαγνώσουν καρκίνο του μαστού λόγω του περιορισμένου όγκου δεδομένων από φωτογραφίες καθώς είναι μόλις 3-5 εκ φωτό το μεγαλύτερο dataset στο οποίο εκπαιδεύεται o αλγόριθμος, λόγω του ότι τα νοσοκομεία για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητας δεν μοιράζονται το σύνολο των διαθέσιμων εικόνων που φτάνουν σε 10 δισ). Από την άλλη, ούτε τα ανοιχτά δεδομένα είναι πανάκεια, καθώς είναι κυρίως οι ισχυροί που μπορούν να τα συσσωρεύσουν, να τα θέσουν εκτός του αρχικού τους πλαισίου και να τα εκμεταλλευτούν ποικιλοτρόπως απειλώντας το δημόσιο συμφέρον και την ιδιωτική ζωή (deep fakes, scammers). Οι Συνασπισμοί Δεδομένων, συνδυάζοντας νέα τεχνικά εργαλεία (OpenMined, designated verified signatures, federated learning) γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα στο κλειστό-ανοιχτό, προάγοντας τον διαμοιρασμό σε συνάρτηση με το εκάστοτε πλαίσιο (contextual sharing). Περισσότερα μπορείτε να δείτε στην έκθεση Data Coalitions & Escrow Agents.

Στην ίδια θεματική των Data Collections – Data Coalitions, o ανεξάρτητος ερευνητής Philippe Labrecque, έκανε λόγο για την ανάγκη Δημοκρατικής Κυριότητας και Διακυβέρνησης των Δεδομένων υπογραμμίζοντας 7 αρχές των Data Collectives (εθελοντική και ανοιχτή βάση μελών, δημοκρατικός έλεγχος από τα μέλη, οικονομική συμμετοχή των μελών, αυτονομία και ανεξαρτησία, εκπαίδευση και πληροφόρηση, συνεργασία μεταξύ συνασπισμών, ενδιαφέρον για την κοινότητα) και δίνοντας ορισμένα παραδείγματα όπως μεταξύ άλλων το Driver’s Seat, το Savvy – Ask Patients,το POSMO – Data Cooperatives for Mobility.

Αλέξανδρος Μελίδης

Γενικός Διευθυντής ΕΕΛΛΑΚ

Η πολιτική μιας δίκαιης οικονομίας δεδομένων

Τον Φεβρουάριο του 2020, η ΕΕ εξέδωσε τη Στρατηγική για τα Δεδομένα (COM/2020/66)[1] (εφεξής: «Στρατηγική»). Η Στρατηγική βασίζεται στην παραδοχή ότι τα δεδομένα βρίσκονται στο επίκεντρο του ψηφιακού μετασχηματισμού. Απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία μίας ενιαίας αγοράς δεδομένων, ικανής να τροφοδοτήσει τις τεχνολογίες και εφαρμογές που διατρέχουν οριζόντια την  ανθρώπινη δραστηριότητα. Πυλώνες της Στρατηγικής αποτελούν α) η δημιουργία θεματικών χώρων δεδομένων[2] β) η κοινοχρησία δεδομένων[3] καταρχήν εντός των θεματικών αυτών χώρων αλλά και μεταξύ διαφορετικών θεματικών χώρων γ) ο σεβασμός στις αξίες της ΕΕ με επίκεντρο τον άνθρωπο και δ) η ευρύτερη ανάγκη για μια δίκαιη οικονομία δεδομένων.  Επί του πεδίου αναδύθηκαν πρωτοβουλίες, όπως η πολύ πετυχημένη διεθνής κοινότητα MyData που στόχο έχει την προώθηση μιας ολιστικής κουλτούρας ανθρωποκεντρικής (sic) διακυβέρνησης δεδομένων,  καθώς και ευρείες υποδομές και σχετικό οικοσύστημα δεδομένων υπό τη μορφή των θεματικών χώρων δεδομένων (International Data Spaces). Απότοκος της οικολογίας των θεματικών χώρων δεδομένων με μεγάλη επίδραση και αναδυόμενη σημασία  είναι το ευρωπαϊκό project υπό το ελληνικό όνομα GAIA X. Πρόκειται επί της ουσίας για ένα σύστημα  που συνίσταται στην ανάπτυξη ενός ασφαλούς, ομοσπονδιακής μορφής και διαχείρισης περιβάλλοντος διακίνησης δεδομένων με διαλειτουργικά πρότυπα έμπιστου διαμοιρασμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως προς αυτήν την κατεύθυνση έχει αρχίσει να αναπτύσσεται  το ευρωπαϊκό πρότυπο iSHARE, το οποίο εστιάζει σε μεθόδους, ψηφιακής ταυτοποίησης, αυθεντικοποίησης και χορήγησης εξουσιοδοτήσεων.

Μπορείτε να διαβάσετε το πλήρες κείμενο θέσεων του Αλέξανδρου Νούσια στα Κείμενα Θέσεων ΚΘ1/2022 της Εύπολις.

Παρουσίαση του ACROSS στο συνέδριο MyData 2022 στο Ελσίνκι

Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ, θα παρουσιάσει το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο ACROSS (Horizon 2020) κατά την πρώτη ημέρα του συνεδρίου MyData 2022 στις 21-22 Ιουνίου στο Ελσίνκι. Η ΕΕΛΛΑΚ είναι συνεργαζόμενος φορέας στο έργο ACROSS, ένα τριετές πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ που αποσκοπεί στη δημιουργία ενός οικοσυστήματος που θα επιτρέπει τη διαλειτουργικότητα των διασυνοριακών δημόσιων υπηρεσιών, φιλοδοξώντας να μετατρέψει το να σπουδάσει και να εργαστεί κανείς στο εξωτερικό σε μια ανθρωποκεντρική και αξιόπιστη εμπειρία.  

Η παρουσίαση θα πραγματοποιηθεί σε ένα κοινό εργαστήριο, μαζί με την Anu Passi-Rauste από την HeadAI, με τίτλο Human Centric Skills Data Ecosystem. Ο Αλέξανδρος Μελίδης, γενικός διευθυντής της ΕΕΛΛΑΚ και μέλος του τοπικού κόμβου MyData Greece θα δώσει μια επισκόπηση των βασικών στόχων του έργου ACROSS με ιδιαίτερη έμφαση στο πλαίσιο διακυβέρνησης δεδομένων το οποίο βασίζεται σε τρεις πυλώνες (MyData, Attribute based credentials, International data spaces. Στόχος του εργαστηρίου είναι να ανοίξει τη συζήτηση μεταξύ των συμμετεχόντων από την παγκόσμια κοινότητα MyData σχετικά με τη λύση που προτείνει το ACROSS για μια ανθρωποκεντρική πλατφόρμα σπουδών και εργασίας στο εξωτερικό, η οποία έχει σχεδιαστεί με βάση τις αρχές της συνδημιουργίας και της ιδιωτικότητας εξ ορισμού. Οι συμμετέχοντες θα ενθαρρυνθούν να μοιραστούν τα σχόλιά τους σχετικά με διατομεακά θέματα και ερωτήματα σε σχέση με το γενικότερο θέμα του οικοσυστήματος δεδομένων με επίκεντρο τις ανθρώπινες δεξιότητες, το είδος των ανθρώπινων δεξιοτήτων που απαιτούνται και τα πιθανά μοντέλα για βιώσιμα οικοσυστήματα και εφαρμογές δεδομένων με επίκεντρο την ηθική των δεδομένων. 

Το συνέδριο MyData 2022 πραγματοποιείται για έκτη φορά με τον φιλόδοξο στόχο να διαμορφωθεί μια ψηφιακή κοινωνία που θα είναι πιο δίκαιη και ευημερούσα μέσω της ηθικής χρήσης των προσωπικών δεδομένων. Καθώς ζούμε σε μια εποχή επιταχυνόμενης χρήσης των προσωπικών δεδομένων, είναι προφανής η ανάγκη να δοθεί στους τελικούς χρήστες μεγαλύτερη διαφάνεια και έλεγχος στις διαδρομές των δεδομένων τους. Οι τρέχουσες νομοθετικές αλλαγές, ιδίως ο επερχόμενος Κανονισμός της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη, φέρνουν περισσότερες ευκαιρίες και ευθύνες για τους πάσης φύσεως οργανισμούς που βασίζονται στα δεδομένα. 

Το MyData 2022 είναι μια ευκαιρία για τις επιχειρήσεις, τον δημόσιο τομέα και την κοινωνία των πολιτών να συναντηθούν και να εργαστούν πάνω στις αναδυόμενες τάσεις και τις βέλτιστες πρακτικές σε αυτόν τον τομέα. Μαζί μπορούμε να επεξεργαστούμε τις καλύτερες λύσεις και επιχειρηματικά μοντέλα που είναι ηθικά, αλλά και κερδοφόρα.