Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Από τη μία πλευρά χρειάζεται να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, από την άλλη οφείλει να προστατεύσει τα δικαιώματα των πολιτών και την ψηφιακή της κυριαρχία. Ο νέος οδικός χάρτης της κοινότητας MyData για την Ευρώπη προτείνει μια καθαρή απάντηση σε αυτό το δίλημμα: ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων, όχι ως σύνθημα, αλλά ως σύνολο πρακτικών εργαλείων που ενδυναμώνουν τα άτομα, βελτιώνουν την ποιότητα των δεδομένων και χτίζουν εμπιστοσύνη στα ψηφιακά οικοσυστήματα.(MyData)
Σε αυτό το πλαίσιο, οι προτάσεις της ΕΕΛΛΑΚ για την τεχνητή νοημοσύνη και τη δημοκρατία λειτουργούν συμπληρωματικά, προτείνοντας συγκεκριμένες εγγυήσεις για μια ανοιχτή κοινωνία και ένα δημόσιο που βασίζεται σε ανοιχτές τεχνολογίες.(opengov.ellak.gr)
Ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων στην πράξη
Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Δεδομένα μιλά για ανθρωποκεντρική προσέγγιση, όμως συχνά αυτό μένει σε επίπεδο ρητορικής. Η προσέγγιση MyData το κάνει συγκεκριμένο: ο άνθρωπος αποκτά ουσιαστικό έλεγχο στα δεδομένα που τον αφορούν, μέσα από σαφείς αρχές διαφάνειας, φορητότητας, δυνατότητας ανάκλησης συναίνεσης και διαλειτουργικότητας.(MyData) Τα δεδομένα δεν αντιμετωπίζονται ως ιδιοκτησία μεγάλων πλατφορμών, αλλά ως κοινός πόρος που πρέπει να ωφελεί άτομα, επιχειρήσεις και κοινωνία. Ο ελληνικός κόμβος MyData, με την υποστήριξη της ΕΕΛΛΑΚ, έχει ήδη αναδείξει τη σημασία των ανοιχτών οικοσυστημάτων, των συλλογικοτήτων δεδομένων και των data spaces ως εργαλείων δημοκρατικής κυριότητας πάνω στα δεδομένα.(mydata.ellak.gr)
Στον οδικό χάρτη της MyData για την Ευρώπη, η ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα. Η ενδυνάμωση των πολιτών να μεταφέρουν τα δεδομένα τους μεταξύ υπηρεσιών, η χρήση διαφανών διαμεσολαβητών δεδομένων και η υιοθέτηση ανοικτών προτύπων δημιουργούν μια αγορά όπου οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να καινοτομήσουν χωρίς να είναι όμηροι των κλειστών σιλό των μεγάλων πλατφορμών.(MyData) Παράλληλα, η ενσωμάτωση της προστασίας δεδομένων στον σχεδιασμό των συστημάτων μειώνει το κόστος συμμόρφωσης και μετατρέπει τη συμμόρφωση από «βάρος» σε πλεονέκτημα εμπιστοσύνης. Έτσι, τα δικαιώματα των πολιτών δεν είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη, αλλά προϋπόθεση για μια βιώσιμη και δίκαιη οικονομία δεδομένων.
Τεχνητή νοημοσύνη, δημοκρατία και ψηφιακή κυριαρχία
Η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιεί τεράστιους όγκους δεδομένων και επομένως αποτελεί πεδίο όπου η ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση κρίνεται στην πράξη. Η ΕΕΛΛΑΚ, στο κείμενο «Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία: Κίνδυνοι, Ευκαιρίες και Αναγκαίες Εγγυήσεις για μια Ανοιχτή Κοινωνία», αναδεικνύει τους δημοκρατικούς κινδύνους: παραπληροφόρηση, deepfakes, αδιαφανή συστήματα λήψης αποφάσεων που μπορούν να αναπαράγουν ανισότητες και να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.(opengov.ellak.gr) Ταυτόχρονα όμως δείχνει και πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει τη δημοκρατία, όταν χρησιμοποιείται για διαφάνεια, συμμετοχή και καλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και στην πληροφόρηση.
Κρίσιμο σημείο, τόσο για τη δημοκρατία όσο και για την ψηφιακή κυριαρχία, είναι ποιος ελέγχει τα μοντέλα και τα δεδομένα. Η ΕΕΛΛΑΚ προτείνει ρητά δημόσια και ανοιχτή τεχνητή νοημοσύνη, με παράδειγμα το Apertus AI, ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο ανοιχτού κώδικα, με ανοιχτά βάρη και τεκμηρίωση, που μπορεί να φιλοξενείται σε ευρωπαϊκές υποδομές και να προσαρμόζεται σε εθνικές ανάγκες.(opengov.ellak.gr) Ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει ως κοινή δημόσια υποδομή, πάνω στην οποία χτίζονται υπηρεσίες προς τους πολίτες, χωρίς διαρροή ευαίσθητων δεδομένων σε κλειστές πλατφόρμες εκτός ευρωπαϊκής δικαιοδοσίας. Εδώ η λογική MyData για προσωπική κυριαρχία στα δεδομένα συναντά την πολιτική πρόταση της ΕΕΛΛΑΚ για ψηφιακή ανεξαρτησία της Ευρώπης.(opengov.ellak.gr)
Από τον ευρωπαϊκό οδικό χάρτη σε ελληνικές πολιτικές
Ο οδικός χάρτης της MyData προτείνει πέντε στρατηγικές κατευθύνσεις για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από τα κίνητρα για ανθρωποκεντρικές υπηρεσίες μέχρι μια διεθνή στρατηγική που εξάγει ευρωπαϊκές αξίες μέσα από συμφωνίες για τα δεδομένα και την τεχνητή νοημοσύνη.(MyData) Για την Ελλάδα, αυτές οι κατευθύνσεις μπορούν να μεταφραστούν σε πολύ συγκεκριμένες πολιτικές: δημόσιες προμήθειες που προτεραιοποιούν υπηρεσίες και υποδομές με πραγματική φορητότητα δεδομένων, διαφάνεια και σεβασμό στα δικαιώματα, ενιαίο πλαίσιο διακυβέρνησης αλγορίθμων και υποχρέωση καταγραφής όλων των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν δημόσιοι φορείς.(opengov.ellak.gr)
Παράλληλα, μια εθνική στρατηγική για ανθρωποκεντρικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να στηριχθεί σε τρεις πυλώνες. Πρώτον, δημιουργία υποδομών προσωπικής κυριαρχίας όπως προσωπικά αποθετήρια δεδομένων και πορτοφόλια ταυτότητας, που θα συνεργάζονται με ευρωπαϊκούς χώρους δεδομένων και θα δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να μοιράζονται τα δεδομένα τους με όρους που οι ίδιοι ορίζουν.(MyData) Δεύτερον, συστηματική επένδυση σε ανοιχτές λύσεις τεχνητής νοημοσύνης, σε συνεργασία με ερευνητικά κέντρα και κοινότητες ανοιχτού λογισμικού, ώστε το Δημόσιο να μην εξαρτάται από έναν προμηθευτή, αλλά να οικοδομεί συλλογικά γνώση και εργαλεία.(opengov.ellak.gr) Τρίτον, δημοκρατική διακυβέρνηση: συμμετοχή πολιτών, οργανώσεων και κοινοτήτων στα κριτήρια σχεδιασμού, αξιολόγησης και ελέγχου των συστημάτων, ώστε η έννοια της ανθρωποκεντρικότητας να παραμείνει ζωντανή και ουσιαστική και να μην γίνει ένα ακόμα κενό σύνθημα.
—
