freedom

Ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων για δημοκρατία και ψηφιακή κυριαρχία

Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Από τη μία πλευρά χρειάζεται να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, από την άλλη οφείλει να προστατεύσει τα δικαιώματα των πολιτών και την ψηφιακή της κυριαρχία. Ο νέος οδικός χάρτης της κοινότητας MyData για την Ευρώπη προτείνει μια καθαρή απάντηση σε αυτό το δίλημμα: ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων, όχι ως σύνθημα, αλλά ως σύνολο πρακτικών εργαλείων που ενδυναμώνουν τα άτομα, βελτιώνουν την ποιότητα των δεδομένων και χτίζουν εμπιστοσύνη στα ψηφιακά οικοσυστήματα.(MyData)

Σε αυτό το πλαίσιο, οι προτάσεις της ΕΕΛΛΑΚ για την τεχνητή νοημοσύνη και τη δημοκρατία λειτουργούν συμπληρωματικά, προτείνοντας συγκεκριμένες εγγυήσεις για μια ανοιχτή κοινωνία και ένα δημόσιο που βασίζεται σε ανοιχτές τεχνολογίες.(opengov.ellak.gr)

Ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση δεδομένων στην πράξη

Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Δεδομένα μιλά για ανθρωποκεντρική προσέγγιση, όμως συχνά αυτό μένει σε επίπεδο ρητορικής. Η προσέγγιση MyData το κάνει συγκεκριμένο: ο άνθρωπος αποκτά ουσιαστικό έλεγχο στα δεδομένα που τον αφορούν, μέσα από σαφείς αρχές διαφάνειας, φορητότητας, δυνατότητας ανάκλησης συναίνεσης και διαλειτουργικότητας.(MyData) Τα δεδομένα δεν αντιμετωπίζονται ως ιδιοκτησία μεγάλων πλατφορμών, αλλά ως κοινός πόρος που πρέπει να ωφελεί άτομα, επιχειρήσεις και κοινωνία. Ο ελληνικός κόμβος MyData, με την υποστήριξη της ΕΕΛΛΑΚ, έχει ήδη αναδείξει τη σημασία των ανοιχτών οικοσυστημάτων, των συλλογικοτήτων δεδομένων και των data spaces ως εργαλείων δημοκρατικής κυριότητας πάνω στα δεδομένα.(mydata.ellak.gr)

Στον οδικό χάρτη της MyData για την Ευρώπη, η ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα. Η ενδυνάμωση των πολιτών να μεταφέρουν τα δεδομένα τους μεταξύ υπηρεσιών, η χρήση διαφανών διαμεσολαβητών δεδομένων και η υιοθέτηση ανοικτών προτύπων δημιουργούν μια αγορά όπου οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να καινοτομήσουν χωρίς να είναι όμηροι των κλειστών σιλό των μεγάλων πλατφορμών.(MyData) Παράλληλα, η ενσωμάτωση της προστασίας δεδομένων στον σχεδιασμό των συστημάτων μειώνει το κόστος συμμόρφωσης και μετατρέπει τη συμμόρφωση από «βάρος» σε πλεονέκτημα εμπιστοσύνης. Έτσι, τα δικαιώματα των πολιτών δεν είναι εμπόδιο στην ανάπτυξη, αλλά προϋπόθεση για μια βιώσιμη και δίκαιη οικονομία δεδομένων.

Τεχνητή νοημοσύνη, δημοκρατία και ψηφιακή κυριαρχία

Η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιεί τεράστιους όγκους δεδομένων και επομένως αποτελεί πεδίο όπου η ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση κρίνεται στην πράξη. Η ΕΕΛΛΑΚ, στο κείμενο «Τεχνητή Νοημοσύνη και Δημοκρατία: Κίνδυνοι, Ευκαιρίες και Αναγκαίες Εγγυήσεις για μια Ανοιχτή Κοινωνία», αναδεικνύει τους δημοκρατικούς κινδύνους: παραπληροφόρηση, deepfakes, αδιαφανή συστήματα λήψης αποφάσεων που μπορούν να αναπαράγουν ανισότητες και να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.(opengov.ellak.gr) Ταυτόχρονα όμως δείχνει και πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενισχύσει τη δημοκρατία, όταν χρησιμοποιείται για διαφάνεια, συμμετοχή και καλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και στην πληροφόρηση.

Κρίσιμο σημείο, τόσο για τη δημοκρατία όσο και για την ψηφιακή κυριαρχία, είναι ποιος ελέγχει τα μοντέλα και τα δεδομένα. Η ΕΕΛΛΑΚ προτείνει ρητά δημόσια και ανοιχτή τεχνητή νοημοσύνη, με παράδειγμα το Apertus AI, ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο ανοιχτού κώδικα, με ανοιχτά βάρη και τεκμηρίωση, που μπορεί να φιλοξενείται σε ευρωπαϊκές υποδομές και να προσαρμόζεται σε εθνικές ανάγκες.(opengov.ellak.gr) Ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει ως κοινή δημόσια υποδομή, πάνω στην οποία χτίζονται υπηρεσίες προς τους πολίτες, χωρίς διαρροή ευαίσθητων δεδομένων σε κλειστές πλατφόρμες εκτός ευρωπαϊκής δικαιοδοσίας. Εδώ η λογική MyData για προσωπική κυριαρχία στα δεδομένα συναντά την πολιτική πρόταση της ΕΕΛΛΑΚ για ψηφιακή ανεξαρτησία της Ευρώπης.(opengov.ellak.gr)

Από τον ευρωπαϊκό οδικό χάρτη σε ελληνικές πολιτικές

Ο οδικός χάρτης της MyData προτείνει πέντε στρατηγικές κατευθύνσεις για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από τα κίνητρα για ανθρωποκεντρικές υπηρεσίες μέχρι μια διεθνή στρατηγική που εξάγει ευρωπαϊκές αξίες μέσα από συμφωνίες για τα δεδομένα και την τεχνητή νοημοσύνη.(MyData) Για την Ελλάδα, αυτές οι κατευθύνσεις μπορούν να μεταφραστούν σε πολύ συγκεκριμένες πολιτικές: δημόσιες προμήθειες που προτεραιοποιούν υπηρεσίες και υποδομές με πραγματική φορητότητα δεδομένων, διαφάνεια και σεβασμό στα δικαιώματα, ενιαίο πλαίσιο διακυβέρνησης αλγορίθμων και υποχρέωση καταγραφής όλων των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν δημόσιοι φορείς.(opengov.ellak.gr)

Παράλληλα, μια εθνική στρατηγική για ανθρωποκεντρικά δεδομένα και τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να στηριχθεί σε τρεις πυλώνες. Πρώτον, δημιουργία υποδομών προσωπικής κυριαρχίας όπως προσωπικά αποθετήρια δεδομένων και πορτοφόλια ταυτότητας, που θα συνεργάζονται με ευρωπαϊκούς χώρους δεδομένων και θα δίνουν στους πολίτες τη δυνατότητα να μοιράζονται τα δεδομένα τους με όρους που οι ίδιοι ορίζουν.(MyData) Δεύτερον, συστηματική επένδυση σε ανοιχτές λύσεις τεχνητής νοημοσύνης, σε συνεργασία με ερευνητικά κέντρα και κοινότητες ανοιχτού λογισμικού, ώστε το Δημόσιο να μην εξαρτάται από έναν προμηθευτή, αλλά να οικοδομεί συλλογικά γνώση και εργαλεία.(opengov.ellak.gr) Τρίτον, δημοκρατική διακυβέρνηση: συμμετοχή πολιτών, οργανώσεων και κοινοτήτων στα κριτήρια σχεδιασμού, αξιολόγησης και ελέγχου των συστημάτων, ώστε η έννοια της ανθρωποκεντρικότητας να παραμείνει ζωντανή και ουσιαστική και να μην γίνει ένα ακόμα κενό σύνθημα.

Πηγή άρθρου: mydata.org

Τα Δεδομένα μας, τα Δικαιώματά μας

Από το MyData Conference στην Ελληνική Πραγματικότητα

Credits: Robert Sjöblom Media

Η συμμετοχή μου στο φετινό MyData conference αποτέλεσε μια σημαντική ευκαιρία να συμβάλω στη διαμόρφωση της νέας Διακήρυξης MyData, ενός μανιφέστου που θα επιχειρήσει την τοποθέτηση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο επίκεντρο της δημοκρατικής συζήτησης. Στο εργαστήριο που διοργανώθηκε πριν την επίσημη έναρξη του συνεδρίου, συμμετέχοντες από διαφορετικά κράτη και πεδία συνεργάστηκαν για να συμπυκνώσουν τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν τη σχέση μας με τα ψηφιακά μας ίχνη.

Η κεντρική διαπίστωση κατά την επεξεργασία της νέας Διακήρυξης είναι απλή και συνάμα ριζοσπαστική. Οι σημερινές πρακτικές εξόρυξης δεδομένων εντείνουν τις προϋπάρχουσες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, το κίνημα MyData προτείνει μια θεμελιώδη αλλαγή προσέγγισης. Είναι ώρα να μη μιλάμε μονάχα για προσωπικά δεδομένα όπως τα ορίζει ο GDPR, αλλά για το σύνολο των δεδομένων που συνδέονται με εμάς, παράγονται από εμάς, ή η επεξεργασία τους επηρεάζει τη ζωή μας με οποιονδήποτε τρόπο.

Οι δύο βασικές αρχές που σύντομα θα θέσει η νέα Διακήρυξη είναι η κατανόηση και ο έλεγχος. Ας τις δούμε μια προς μια:

1. Κάθε άνθρωπος πρέπει να μπορεί να κατανοεί πώς και πού τηρούνται, χρησιμοποιούνται, επεξεργάζονται και μοιράζονται τα δεδομένα του, καθώς και τους κανόνες που διέπουν αυτές τις διαδικασίες.

2. Κάθε άνθρωπος πρέπει να μπορεί να ελέγχει ποιος μπορεί να διαβάσει, να τροποποιήσει ή να διαγράψει αυτά τα δεδομένα, υπό ποιες συνθήκες και για πόσο χρονικό διάστημα. Αυτό περιλαμβάνει και το δικαίωμα να αναθέτουμε αυτά τα δικαιώματα σε άλλα πρόσωπα, οντότητες ή εργαλεία αλλά και να τερματίζουμε αυτή την ανάθεση όποτε το επιθυμούμε.

Για την ΕΕΛΛΑΚ, αυτές οι αρχές αποτελούν την τεχνολογική έκφραση ενός βαθύτερου δημοκρατικού αιτήματος. Όπως υποστηρίζουμε ότι η δημόσια χρηματοδότηση πρέπει να παράγει δημόσια γνώση μέσω του ανοιχτού λογισμικού (Δημόσιο Χρήμα – Δημόσιος Κώδικας), έτσι και τα δεδομένα που παράγονται από πολίτες και κοινότητες πρέπει να παραμένουν υπό τον δημοκρατικό τους έλεγχο. Για παράδειγμα, η δράση PersonalData.IO μας δείχνει πώς τα δικαιώματα στα προσωπικά δεδομένα μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλεία συλλογικής οργάνωσης και διεκδίκησης.

Στο πλαίσιο των δράσεων μας για την ψηφιακή διακυβέρνηση και τη διαφάνεια, η λογική του MyData αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Όταν υποστηρίζουμε την ανάπτυξη ανοιχτών τεχνολογιών και προτύπων για τη δημόσια διοίκηση, όταν προωθούμε την πρόσβαση των πολιτών στα ανοιχτά διοικητικά δεδομένα μέσω της Διαύγειας ή ακόμα και όταν διεκδικούμε πλατφόρμες ψηφιακής δημόσιας συμμετοχής όπου οι πολίτες (θα πρέπει να) έχουν τον έλεγχο των προτάσεών τους και της συμμετοχής τους, τότε ενεργοποιούμε στην πράξη τις αρχές του MyData. Τα δεδομένα πρέπει να υπηρετούν τη δημοκρατία, όχι να την υπονομεύουν.

Η διακήρυξη βρίσκεται ακόμα σε φάση διαβούλευσης, αλλά ο πυρήνας της είναι σαφής. Χρειαζόμαστε κοινωνικο-τεχνικά συστήματα πρόσβασης σε δεδομένα που δημιουργούν αξία χωρίς να βλάπτουν. Συστήματα διαμοιρασμού δεδομένων που γεννούν εμπιστοσύνη και είναι εύκολα στη χρήση και την εφαρμογή. Η πρόκληση για την Ελλάδα είναι να μετουσιώσουμε αυτές τις αρχές σε συγκεκριμένες πολιτικές, σε θεσμούς και εργαλεία που θα ενισχύσουν τόσο τα ατομικά δικαιώματα όσο και τη συλλογική δημοκρατική ισχύ των πολιτών μας.

Data Spaces, Data Cooperatives και MyDataΠρος μια ανθρώπινη και δημοκρατική οικονομία δεδομένων

Data spaces: ψηφιακές υποδομές με κανόνες, και ρίσκα

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξελίσσεται μια βαθιά μεταρρύθμιση για το πώς συλλέγουμε, μοιραζόμαστε και αξιοποιούμε τα δεδομένα. Κεντρικό εργαλείο αυτής της στρατηγικής είναι τα data spaces, οι θεματικοί «χώροι δεδομένων» για την υγεία, την ενέργεια, τις μεταφορές, τις πόλεις, τη δημόσια διοίκηση. Πρόκειται για ψηφιακές υποδομές που ορίζουν κοινά πρότυπα, κανόνες διακυβέρνησης και μηχανισμούς διαλειτουργικότητας, ώστε δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς να ανταλλάσσουν δεδομένα με ασφάλεια και συμβατότητα με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας δεδομένων.

Συχνά τα παρουσιάζουμε σαν κάτι ανάλογο με τις δημόσιες υποδομές μεταφοράς, αλλά για πληροφορία. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη: τα data spaces δεν είναι απαραίτητα ανοικτά. Στις περισσότερες περιπτώσεις λειτουργούν ως «walled gardens», περιφραγμένα οικοσυστήματα όπου οι συμμετέχοντες συναποφασίζουν (ή σε κάποιες περιπτώσεις οι ισχυρότεροι επιβάλλουν) το κανονιστικό πλαίσιο ανταλλαγής δεδομένων. Αυτό από τη μία πλευρά επιτρέπει εξειδίκευση ανά κλάδο, από την άλλη όμως δημιουργεί σημαντικές πολυπλοκότητες: πώς καθαρίζονται τα δικαιώματα πρόσβασης και επανάχρησης, πώς μεταφέρονται δεδομένα και υποχρεώσεις από έναν χώρο δεδομένων σε άλλον, ποιος είναι λογοδοτεί όταν κάτι πάει στραβά. Χρειάζονται σοβαρή θεσμική και τεχνική υποδομή ώστε αυτή η «ομοσπονδία» data spaces να λειτουργεί πραγματικά προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος και όχι ως μια νέα μορφή κλειστών αγορών.

Data cooperatives και data unions: συλλογική διαχείριση και εργατικά δικαιώματα

Στην ίδια στρατηγική, ο Κανονισμός για τη Διακυβέρνηση Δεδομένων (Data Governance Act) εισάγει τους data cooperatives, συνεταιριστικές δομές που επιτρέπουν σε πολίτες, μικρές επιχειρήσεις και οργανισμούς να ενώνουν τις δυνάμεις τους γύρω από τη διαχείριση των δεδομένων τους. Οι data cooperatives λειτουργούν ως αξιόπιστοι ενδιάμεσοι: βοηθούν τα μέλη τους να μοιράζονται δεδομένα με δίκαιους όρους, να καταλαβαίνουν τι συμβαίνει με τα ψηφιακά ίχνη τους και να συμμετέχουν στα οφέλη που παράγονται.

Παράλληλα, αναδύεται μια πιο «αγωνιστική» διάσταση: τα εργατικά data unions και data trusts που αξιοποιούν τα δικαιώματα πρόσβασης στα δεδομένα (όπως κατοχυρώνονται στον GDPR) ως εργαλείο συλλογικής διεκδίκησης. Οι οδηγοί της Uber στη Γενεύη, με τη στήριξη της PersonalData.IO, ζήτησαν μαζικά πρόσβαση στα δεδομένα τους για να αποκαλύψουν τον πραγματικό χρόνο εργασίας που κατέγραφαν οι αλγόριθμοι. Στη Βρετανία, το Worker Info Exchange συγκροτεί μια συλλογική «δεξαμενή» δεδομένων οδηγών που χρησιμοποιείται σε διαπραγματεύσεις και δικαστικές προσφυγές. Δικαστήρια στην Ολλανδία υποχρέωσαν την Uber να αποκαλύψει δεδομένα που χρησιμοποιούνται για απολύσεις και αξιολογήσεις, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα των εργαζομένων σε διαφάνεια απέναντι στην αλγοριθμική διοίκηση.

Με αυτή την έννοια, τα data cooperatives και τα εργατικά data unions μεταφέρουν την ατζέντα από το «δεδομένα ως πρώτη ύλη για την καινοτομία» στο «δεδομένα ως βάση για δημοκρατικό έλεγχο και συλλογική ισχύ». Δεν είναι μόνο τεχνικά εργαλεία, αλλά θεσμοί που μπορούν να αποκαταστήσουν μέρος της ανισορροπίας δύναμης στην οικονομία πλατφορμών.

Το φινλανδικό παράδειγμα και ο ρόλος της MyData

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα εφαρμογής της ευρωπαϊκής στρατηγικής είναι η Data Spaces Alliance Finland. Πρόκειται για μια συμμαχία 22 φορέων – από δημόσιους οργανισμούς και ερευνητικά κέντρα, μέχρι επιχειρήσεις τεχνολογίας και την ίδια τη MyData Global – που συνεργάζονται για την επιτάχυνση της ανάπτυξης data spaces στη Φινλανδία. Στόχος τους είναι να ενισχύσουν την φινλανδική οικονομία δεδομένων, να δοκιμάσουν στην πράξη λύσεις διαλειτουργικότητας και να συνδεθούν αποτελεσματικά με τα πανευρωπαϊκά δίκτυα.

Η συμμετοχή της MyData Global είναι κρίσιμη, γιατί φέρνει στο κέντρο το ανθρώπινο πρόσωπο των data spaces. Η έννοια της MyData μιλά για αυτοδιάθεση πάνω στα προσωπικά δεδομένα, για μοντέλα όπου ο άνθρωπος δεν είναι μόνο «πηγή» ή «πρώτη ύλη», αλλά υποκείμενο με δικαιώματα, επιλογές και προσδοκία οφέλους. Καθώς οι χώροι δεδομένων όλο και περισσότερο επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα (δεξιότητες, κινητικότητα, υγεία, κατανάλωση), ο κίνδυνος να γίνουν απλώς νέες πλατφόρμες συγκέντρωσης εξουσίας είναι υπαρκτός. Η φινλανδική εμπειρία δείχνει ότι μπορεί να υπάρξει άλλος δρόμος: συμμαχίες όπου ο σχεδιασμός data spaces συνδέεται από την αρχή με ανθρώποκεντρικές αρχές, ανοιχτά πρότυπα και δυνατά οικοσυστήματα συμμετοχής.

Ευκαιρίες και προκλήσεις για μια δημοκρατική οικονομία δεδομένων

Τα data spaces, οι data cooperatives και οι εργατικές πρωτοβουλίες γύρω από τα δεδομένα συνθέτουν ένα παζλ που αφορά άμεσα και την Ελλάδα. Από τη μία πλευρά, ανοίγουν σημαντικές δυνατότητες: καλύτερη χρήση δεδομένων στο ΕΣΥ, στην κλιματική πολιτική, στις μεταφορές, στη δημόσια διοίκηση· δυνατότητα για νέες υπηρεσίες Τεχνητής Νοημοσύνης που βασίζονται σε ευρωπαϊκές υποδομές και όχι σε καθαρά ιδιωτικές πλατφόρμες εκτός ΕΕ· νέες μορφές συλλογικής οργάνωσης εργαζομένων και πολιτών γύρω από τα ψηφιακά τους δικαιώματα. Από την άλλη πλευρά, αν αυτά τα σχήματα σχεδιαστούν χωρίς διαφάνεια, χωρίς συμμετοχή και χωρίς προτεραιότητα σε ανοιχτά πρότυπα, κινδυνεύουμε απλώς να μεταφέρουμε την εξάρτηση από μια γενιά κλειστών οικοσυστημάτων σε μια νέα.

Για την κοινότητα του MyData και για πρωτοβουλίες ανοιχτών δεδομένων στην Ελλάδα, το στοίχημα είναι διπλό: αφενός να συμμετέχουμε ενεργά σε ευρωπαϊκά εγχειρήματα όπως τα data spaces, διεκδικώντας ανθρωποκεντρική και δημοκρατική διακυβέρνηση· αφετέρου να στηρίξουμε τη δημιουργία εγχώριων data cooperatives, εργατικών data trusts και άλλων σχημάτων όπου οι ίδιοι οι πολίτες και οι εργαζόμενοι έχουν λόγο στη χρήση των δεδομένων τους. Μόνο έτσι η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα θα ξεφύγει από το επίπεδο των τεχνικών υποδομών και θα γίνει πραγματικά εργαλείο για μία δημοκρατική, δίκαιη και ανθρώπινη ψηφιακή οικονομία.

Πηγή άρθρου: mydata.org

Η πολιτική μιας δίκαιης οικονομίας δεδομένων

Τον Φεβρουάριο του 2020, η ΕΕ εξέδωσε τη Στρατηγική για τα Δεδομένα (COM/2020/66)[1] (εφεξής: «Στρατηγική»). Η Στρατηγική βασίζεται στην παραδοχή ότι τα δεδομένα βρίσκονται στο επίκεντρο του ψηφιακού μετασχηματισμού. Απώτερος σκοπός είναι η δημιουργία μίας ενιαίας αγοράς δεδομένων, ικανής να τροφοδοτήσει τις τεχνολογίες και εφαρμογές που διατρέχουν οριζόντια την  ανθρώπινη δραστηριότητα. Πυλώνες της Στρατηγικής αποτελούν α) η δημιουργία θεματικών χώρων δεδομένων[2] β) η κοινοχρησία δεδομένων[3] καταρχήν εντός των θεματικών αυτών χώρων αλλά και μεταξύ διαφορετικών θεματικών χώρων γ) ο σεβασμός στις αξίες της ΕΕ με επίκεντρο τον άνθρωπο και δ) η ευρύτερη ανάγκη για μια δίκαιη οικονομία δεδομένων.  Επί του πεδίου αναδύθηκαν πρωτοβουλίες, όπως η πολύ πετυχημένη διεθνής κοινότητα MyData που στόχο έχει την προώθηση μιας ολιστικής κουλτούρας ανθρωποκεντρικής (sic) διακυβέρνησης δεδομένων,  καθώς και ευρείες υποδομές και σχετικό οικοσύστημα δεδομένων υπό τη μορφή των θεματικών χώρων δεδομένων (International Data Spaces). Απότοκος της οικολογίας των θεματικών χώρων δεδομένων με μεγάλη επίδραση και αναδυόμενη σημασία  είναι το ευρωπαϊκό project υπό το ελληνικό όνομα GAIA X. Πρόκειται επί της ουσίας για ένα σύστημα  που συνίσταται στην ανάπτυξη ενός ασφαλούς, ομοσπονδιακής μορφής και διαχείρισης περιβάλλοντος διακίνησης δεδομένων με διαλειτουργικά πρότυπα έμπιστου διαμοιρασμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως προς αυτήν την κατεύθυνση έχει αρχίσει να αναπτύσσεται  το ευρωπαϊκό πρότυπο iSHARE, το οποίο εστιάζει σε μεθόδους, ψηφιακής ταυτοποίησης, αυθεντικοποίησης και χορήγησης εξουσιοδοτήσεων.

Μπορείτε να διαβάσετε το πλήρες κείμενο θέσεων του Αλέξανδρου Νούσια στα Κείμενα Θέσεων ΚΘ1/2022 της Εύπολις.